Şemalar, insanların, hayatlarına ve ilişkilerine dair kendilerine yol göstermeleri için takip ettikleri yol haritalarına benzer (Türkçapar, 2015; Dattilio, 2015). Önceki yaşantılarımızdan temel alır ve düşüncelerimizi ve algılarımızı organize eden bilişsel yapılardır (Dattilio, 2005). Örneğin kişinin “her şeyi mükemmel yapmalıyım, eğer yapamazsam başarısız olurum” gibi bir şeması varsa bu şema doğrultusunda kendine hedefler seçecek ve olayları algılayacaktır.

İster bilinçli ister bilinçdışı olsun, ana babaların ilk ailelerinden aldıkları inançlar mevcut aile şemasının gelişmesine yol açan ortak görüşlerine katkıda bulunur. Bu tutum kümeleri çocuk yetiştirmeye aktarılır, uygulanır ve ebeveynlerin ve onların çevreleri ile yaşam deneyimleri ile ilgili kendi bireysel algıları ile birleştiklerinde aile şemasını etkiler (Nichols, 2013). Örneğin üstteki örnek olarak verilen bir şemaya sahip baba çocuğundan hep iyi notlar almasını bekleyecektir ve onu bu yönde motive etmeye çalışacaktır.

Kuşaklararası şemalar nesilden nesile aktarılabilirler. Bu şemalar olumlu veya olumsuz ve bilinçli veya bilinçsiz olabilir. Şemalar negatif olduğunda ve kişi bu şemalarının farkında olmadığında değiştirilmesi daha zordur. Ailenin şeması, bilişsel çarpıtmalar içerdiği ölçüde, işlevsel olmayan etkileşimlere yol açar. Örnek olarak bu şemalar kişinin seçici olarak neyi algıladığı, diğer kişinin davranışları hakkında yaptığı çıkarımlar ve aile ilişkilerinden memnun olup olmamasını etkiler. Genellikle şemalar, algılanan yeni bilgiler kişilerin inançlarını değiştirebilecek kadar güçlü olduklarında değişebilirler (Dattilio, 2006; Dattilio, 2015).

Danışanlar dirençli şemalarla uyumsuz olan yeni bilgiler gelip bu sabit fikri tehdit ettiği zaman, bu yeni fikri kabul etmek yerine sabit fikirlerine daha çok yapışabilirler. Bunun nedeni ilk aile ile paylaştıkları bu düşünce şeklini değiştirmenin onlara saygısızlık olduğuna yönelik bilişsel bir çarpıtma olabilir. Eski bir inancın veya düşünce şeklinin herhangi bir değişikliğe uğramadan işlevini sürdürmesini beklemek mantıksızdır. Aile terapisi sürecinde şemaların bu özellikleri dikkate alınarak özel yöntemler uygulanır ve aile çatışmalarında şemaların rolleri fark ettirilerek yeniden yapılandırılır. Bütün aile dinamiklerinin yanı sıra, aile standartları, varsayımları, algılarındaki temel noktalar tartışılarak şemaların oynadığı rolü görmeleri sağlanır (Dattilio, 2005; Dattilio, 2015). Aile şemalarına müdahale etmede Dattilio (2005) sekiz adımdan oluşan bir müdahale planı önermiştir. Bunlar;

1. Adım: ailedeki ortak şemaları ortaya çıkarmak ve tanımlamak, ayrıca şemalar tarafından desteklenen çatışmalardaki önemli noktaları ve bunların işlevsizliğini belirlemek.
2. Adım: bu şemaların nasıl kökleşmiş olduğuna ve köken ailede kullanılan şemalara bakılır. Bunun içinde ebeveynlerin büyürken ki ana-baba tutumları ve şemaları incelenir.
3. Adım: değişim için gerekli olan ihtiyaçlar, bir şemanın yeniden nasıl yapılandırılırsa, daha uyumlu ve fonksiyonel aile etkileşimlerini destekleyeceğini göstermek. Bu noktada şemaların değişiminin ailede daha az çatışma yaratacağını ve tansiyonu düşüreceğini vurgulamak önemlidir.
4. Adım: var olan işlevsiz şemaları düzenleme ve değişim ihtiyacı için bütün olarak tüm ailenin işbirliğini teşvik etme ve onların onayını ortaya çıkarmak. Böylece her bir aile üyelerinin ihtiyacı farklı olsa da terapide tüm ailenin birleştiği ortak bir hedef oluşturulmuş olur. Yeni bilgiler toplanarak değişim konusunda hedef oluşturulur.
5. Adım: aileyi rahatlatmak için ailenin değişebilme ve strateji oluşturma yeteneği değerlendirilir. Ailenin temel inançlarını değiştirmek konusunda yeteneklerinin ne durumda olduğunu değerlendirmek önemlidir. Eğer potansiyellerinde sınırlılık varsa, başa çıkma stratejileri edinmekte onları zorlayacaktır.
6. Adım: değişiklikleri uygulama aşamasıdır. Değişimi ortaya çıkarmak için terapist bir enstrüman gibi işlev görür. Değiştirilmiş temel inançları dikkate alan aile üyelerini destekler. Bunun için ailenin yeni düşünceleri ile oluşturdukları deneyimleri hakkında konuşma, beyin fırtınası yapma, eski ve yeni inançların aile etkileşimine etkisini karşılaştırma gibi çalışmalar yapılır. Değişimin devamı için en önemli nokta aile üyelerinin düzenlenmiş şemalara göre yapmış oldukları yeni davranışların birbirlerini nasıl etkilediğinin tanımlanmasıdır.
7. Adım: yeni davranışların yürürlüğe girmesi için aile egzersizleri ve ödevlerle kalıcı hale getirilir.
8. Adım: değişikliklerin kalıcı hale gelmesinde ise değişen şemaların ve tekrar eden pratiklerle ailedeki davranışların kalıcı bir örüntü oluşturmasıdır. Böylece aile gelecekte oluşacak yeni durumlarla bu şema ve davranışlarını bütünleştirebilirler